مقدمه

طب معالجوی یک دانش کاربردی است، هدف آن حفظ و ارتقای صحت، تداوی امراض و بازتوانی آسیب‌دیدگان است. این منظور با شناخت امراض، تشخیص، تداوی و جلوگیری از بروز آن­‌ها به انجام می‌رسد. دانش طب بر روی طیف وسیعی از رشته‌ها بنا شده است. امروزه هدف دانش طب استفاده از فن‌آوری‌های دانش‌‌محور و استدلال قیاسی برای رسیدن به راه‌حل مشکلات کلینیکی است.

در تدوین برنامه‌ی درسی (Curriculum) جدید، تلاش شده است که آخرین تحولات در حوزه‌ی طب معالجوی در دانشگاه‌های خارج از کشور مورد مطالعه قرار گیرد و  جدیدترین تغییرات در این حوزه با توجه به نیازمندی‌های علمی و کاربردی آن‌ها در کشور ما، در برنامه‌ی این رشته منظور و ملحوظ گردد.

معرفی مختصر دانشکده

دانشکده‌ی طب معالجوی دانشگاه خاتم‌النبیین^(ص)، در سال 1390 با مجوز رسمی وزارت محترم تحصیلات عالی افغانستان تأسیس و در بهار سال 1390 اقدام به جذب و پذیرش محصل نمود. این دانشکده دارای دو دیپارتمنت و شش کمیته بوده برنامه‌های آموزشی در مقطع MD تایم‌ روزانه را در رشته‌‌ی طب معالجوی برگزار می‌کند. از شروع فعالیت تا سال 1401 شش دور دانشجو فارغ داده است.

تعمیر و صنوف

دانشکده‌ی طب معالجوی دانشگاه خاتم‌النبیین^(ص) دارای تعمیر مناسب و مجهز با وسایل آموزشی و آسایشی لازم می‌باشد. این دانشکده دارای تعداد 14 صنف مجهز با امکاناتی مانند وایت بورد، پروژکتور، LCD، چوکی­های مناسب و نور کافی می‌باشد.

لابراتوارها

دانشکده‌ی طب معالجوی دانشگاه خاتم‌النبیین^(ص) دارای 13 لابراتوار مجهز شامل لابراتوارهای آناتومی، هیستولوژی، پاتولوژی، بیوشیمی، کیمیا، میکروبیولوژی، بیولوژی و مهارت‌های کلینیکی می­‌باشد.

کتابخانه‌ و مرکز آی‌تی

این دانشکده دارای کتابخانه‌ی تخصصی به شمول کتاب‌های درسی و مطالعاتی و هم‌چنین مرکز تکنالوجی معلوماتی (IT) می‌باشد که همه روزه از ساعت 8 صبح الی 4  بعد از ظهر برای استفاده‌ی محصلان خدمامت ارایه می‌کند.

نیازسنجی عمومی

بررسی اجمالی وضع موجود خدمات صحی در كشور به‌وضوح نشان مي‌دهد كه فقط ساكنين شهرهاي بزرگ از خدمات صحی و تسهیلات آن به صورت نسبی برخوردارند؛ ولی طبقات مستضعف و آنانیکه در مناطق دورافتاده‌ی کشور زندگی می­‌کنند، متاسفانه از امکانات اولیه‌ی خدمات صحی بی‌بهره مانده‌­اند و این به علت کمبود نیروی مسلکی، عدم توزیع صحیح آن‌ها و همچنان محدود بودن امکانات آموزشی طبی بوده است. بر اساس برآوردي كه به عمل آمده، تعداد كل داکتران موجود حتا نيمي از نيازهای صحی جامعه را تامين کرده نمي‌تواند.  برای رفع این مشکل باید با گسترش دانشکده‌های طب در سطح کشور و به کارگیری کلیه‌ی امکانات خدمات صحی در افزایش نیروی مسلکی کوشید. بدین‌منظور ایجاب می‌کند که تأسیس و راه‌اندازی همچو مراکز آموزشی را در چارچوب قوانین وزارت محترم تحصیلات عالی کشور داشته باشیم تا بتوانیم با آموزش صحیح، افراد مسلکی و کارآمد را تربیه نموده و کمیت و کیفیت خدمات آموزشی طبی را بالا برده به‌طوریکه پس از فارغ‌التحصيل شدن در رفع نيازهای جامعه در همه‌ی نقاط كشور يكسان خدمت نمایند.

برای برپایی رشته‌ی طب معالجوی در دانشگاه خاتم النبیین^(ص) نیازسنجی عمومی به شیوه‌ی پرسش­نامه با اشتراک مراجع ذیل صورت گرفت:

– وزارت تحصیلات عالی؛

-وزارت صحت عامه؛

– شفاخانه‌ی علی آباد؛

– شفاخانه‌ی جمهوریت؛

– شفاخانه‌ی استقلال؛

– شفاخانه‌ی انتانی؛

– شفاخانه‌ی توبرکلوز؛

در نتیجه مراجع مذکور به ضرورت ایجاد رشته‌ی طب معالجوی در دانشگاه خاتم النبیین^(ص) صحه گذاشتند.

نیازسنجی آموزشی

بعد از اجرای نیازسنجی عمومی، به نیازسنجی آموزشی پرداخته شد. در این نیازسنجی، به‌منظور رسانیدن دانش‌ها، مهارت‌ها، و تغییرات سلوکی به دانشجویان از مراجع فوق‌الذکر به شیوه‌ی پرسشنامه معلومات لازم جمع‌آوری گردید و نظریات مفیدشان در محتوای کریکولم وسیعا در نظر گرفته شد.

تدوين موفقيت‌­آميز برنامه‌ی درسي مستلزم در نظرگرفتن وجوه گوناگون است. در دنياي امروز، دانشگاهي موفق است که پاسخ‌گوي نيازهاي واقعي جامعه‌ی انساني باشد و بتواند فارغ‌التحصيلاني توانمند و کارامد را پرورش دهد؛ افرادي که هم قادر به تأمین نيازهاي نهادهاي اجتماعي باشند و هم به مثابه‌ی نوعي بازخور، با استخدام در ترکيب هيأت علمي دانشگاه­‌ها و یا تلاش برای نظريه‌­پردازي، به تقويت چرخه­‌هاي مؤثر پيشرفت و توسعه‌ی علم کمک نمايند.

کشور ما افغانستان به دلیل اینکه در گذشته با چالش‌های مهم مواجه بوده است، و با توجه به اینکه در آغازین مراحل حرکت به سمت توسعه و انکشاف خدمات صحی قرار دارد، ضرورت مبرم به توسعه‌ی منابع انسانی در عرصه‌ی علوم طبی می‌باشد.

فارغ‌التحصیلان این رشته، با توجه به آموزش‌­هایی که می‌بینند، هم می‌­توانند در سطوح مدیریتی ارگان‌­ها و وزارتخانه­‌های مرتبط با خدمات صحی به کار اشتغال ورزند و هم در شفاخانه‌­ها، کلینیک‌­ها و سایر مراکز صحی به ارائه‌ی خدمات صحی بپردازند و یا در مراکز تحصیلات عالی به امر آموزش محصلین بپردازند. علاوه بر این، فارغ‌التحصیلان این دوره می‌توانند در کارهای پژوهشی و تحقیقاتی که امروز در موسسات بزرگ از اهمیت زیادی برخوردار است، مشغول به کار شوند.

اهداف آموزشی

1. تربیت نیروی مسلکی آراسته با اخلاق اسلامی و طبی؛
2. آشنا ساختن محصلان با مباحث و مضامین علوم طبی در زمینه‌های مختلف؛
3. تربیت افراد کارآمد با توانایی علمی و عملی که قابلیت و توانایی جهت وقایه و معالجه‌ی امراض را داشته باشند و بتوانند در مراکز صحی کشور مثمر واقع شوند؛
4. تعمیم و گسترش نیروهای مسلکی مورد نیاز کشور؛
5. قادر ساختن محصلان در جهت استفاده از آخرین منابع علمی و بهره‌گیری از اطلاعات جدید؛
6. آشنایی با اولویت­ها و مسائل صحی منطقه و جهان؛
7. مستعد و نیرومند ساختن محصلان در جهت تلاش برای ارائه‌ی راهکارهای گسترش صحت در جامعه و گرایش به عدالت در صحت.

 معرفی محتوا

۱- دوره‌ی تحصیل

مطابق نظام­نامه‌ی آموزشی این پوهنتون، مدت تحصیل در این دوره حداقل شش سال و حداکثر نه سال می­باشد. هر محصل می­تواند در هر سمستر حد اقل 17 کریدیت و حد اکثر 21 کریدیت را انتخاب نماید.

این دوره‌ی تحصیلی شامل سه مرحله‌ی ذیل می­باشد:

• پاراکلنیک (Basic)
• کلنیک
• ستاژ

پاراکلنیک: مدت زمان این مرحله 2 سال است. در این مرحله محصلان دروس اساسی (Basic) و مرحله‌ی اول دروس عمومی و اختصاصی را می‌گذرانند.

هدف: هدف از اين مرحله، آموزش ساختمان بدن انسان و اعمال فيزيولوژيك آن و همچنين شناخت عوامل بيولوژيك، پتالوژیک و مكانيزم­هاي دفاعي بدن در برابر آن‌ها و اصول آسيب­هاي بدن انسان و آشنا ساختن محصلان با اصول مسائل صحی است. حد اکثر مدت زمان در این مرحله 3 سال است.

کلنیک: هدف از این مرحله، تشخیص امراض از دیدگاه کلینیکی و لابرتواری و به دست آوردن توانایي­هاي لازم در به كار بردن انديشه و استقلال فکری و نتيجه­گيري سريع به‌منظور برخورد منطقي و صحیح  با مریض و طراحی تدابیر وقایوی و تداوی می­باشد. مدت زمان در این مرحله 3 سال است که طی آن دوره­های پراکتیک از دروس داخله، جراحي، اطفال، نسائی ولادی، چشم، گوش و گلو و ، عقلی و عصبی، راديولوژي، جلدی و زهروی و واحدهاي باقيمانده‌ی تئوری از دروس عمومي و اختصاصی گذرانده می­شود.

دوره‌ی کلینیکی شامل دو بخش است:

• آموزش محصلان بر بالین مریضان در شفاخانه­ها؛
• گذراندن دروس تئوری در دانشگاه: حد اکثر مدت زمان گذراندن این مرحله 4 سال است.

دوره‌ی ستاژ

هدف از این مرحله پرورش مهارت­ها و تقويت قدرت تصميم­گيري و افزايش اعتماد به نفس و همچنین برخورد مستقيم محصل با مسائل تشخیصی و تداوی و واگذار کردن این مسؤولیت به عهده‌ی او می­باشد. زمان مطلوب این دوره یک سال است که در این مدت دوره‌هاي داخله‌ی عمومی، جراحي، اطفال، نسائی ولادی، جلدی زهروی، وقایه، گوش و گلو، چشم، عقلی و عصبی، طب عدلی، انتانی و توبرکلوز توسط محصلان گذرانده مي­شود. مکان گذراندن این دوره فقط در شفاخانه­های کادری می باشد.

منوگراف(Thesis)

هدف: متبارز و آشکار نمودن توانایی­های فردی و علمی محصلان و همچنان آموزش دادن در جهت کسب مهارت‌های علمی و تحقیقاتی در آینده.

منوگراف 6 کریدیت است و هر محصل باید حداقل یک سال قبل از اتمام دوره‌ی تحصیلی خود موضوع آن را تحت نظر استاد راهنما مشخص نموده قبل از فارغ التحصیل شدن آن را دفاع نماید.

۲- تعداد کریدیت­‌ها

تعداد کریدیت­ها

نظام آموزشی این پوهنتون بر اساس سیستم کریدیت ارائه می­‌شود که هر کریدیت شانزده ساعت می­‌باشد. تعداد کریدیت­‌های این دوره 252 کریدیت می‌باشد و محصلان برای تکمیل این دوره‌ی تحصیلی این تعداد کریدیت‌­ها را باید بگذرانند.

سال دوم

سال سوم

سال چهارم

سال پنجم

 سال ششم

 ۳- نوع کریدیت‌ها

طب معالجوی، همانند بسیاری از رشته‌های دیگر، دارای ماهیت چند رشته‌ای است و بنابراین، موفقیت در تحقق اهداف آموزشی این دوره متوقف بر آشنایی و کسب توانایی علمی در تعدادی از زمینه‌های علمی است. از این رو، مجموعه کریدیت‌های این رشته به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

۴- سیستم آموزشی

آموزش دوره‌ی طب معالجوی همانند سایر رشته‌ها در دانشگاه خاتم‌النبیین^(ص) مطابق سیستم «کریدیت» صورت می‌گیرد که جدیدترین و معیاری‌ترین سیستم تحصیلی در دنیا است. این سیستم تحصیلی مورد تأیید و تأکید وزارت تحصیلات عالی افغانستان نیز می‌باشد. طبق سیستم کریدیت، هر محصل در دوره‌ی MD حدود 252 کریدیت را طی 12 سمستر (شش سال تحصیلی) آموزش می‌بیند. هر کریدیت، به مقدار مضمونی گفته می‌شود که محتوای آن طی 16 ساعت آموزش داده می‌شود.

۵- مضامین (کتگوری و فیصدی آن‌ها)

مضامین رشته‌ی طب معالجوی به چهار کتگوری تقسیم می‌گردد:

• مضامین عمومی و پوهنتون‌شمول. این دسته از مضمین حدود ۶/۵% کل مضمون‌های دوره را شامل می‌گردد؛
• مضامین اساسی. این دسته از مضامین حدود ۶/۳۱% کل مضمون‌های این دوره را شامل می‌­گردد؛
• مضامین اختصاصی و ستاژ. این دسته از مضامین حدود ۴/۶۰% از کل مضامین را شامل می­‌گردد؛
• منوگراف. حدود ۴/۲% از مضمون­‌های دوره را شامل می‌­گردد.

۶- انترنشیپ، ستاژ و سیر علمی

محصلین دوره‌ی طب معالجوی، علاوه بر گذراندن دروس نظری، به تناسب مضامین، دوره­‌های پراکتیک بخش­‌های مختلف کلینیکی را در شفاخانه‌­ها نیز پشت سر می‌گذارند تا با مشاهده‌ی عملی پروسه‌ی تشخیص، تداوی و فالوآپ بیماران را نیز یاد بگیرند و آموخته­‌های تئوریک خود را در مرحله‌ی عمل به اجرا بگذارند.

۷- تناسب کارهای عملی و نظری

برای این که محصل مفردات هر مضمون را به خوبی فرابگیرد، نیاز دارد که مباحث تئوریک را به‌صورت پراکتیک در لابراتوارها و شفاخانه­‌ها نیز یاد بگیرد. از کل مضامین در حدود ۵۷% تئوری و ۴۳% پراکتیک می­‌باشد.

۸- روش‌های آموزشی

در دوره‌ی طب معالجوی، به تناسب مضامین در نظر گرفته شده، از روش‌های آموزشی مختلف استفاده می‌شود.  در مجموع روش‌های مورد استفاده‌ در تدریس این رشته، یک یا ترکیبی از روش‌های ذیل می‌باشد.

1. روش لکچر: این روش در مضامینی که بیش‌تر جنبه‌ی مبانی و نظری دارند و نیاز است که حجم زیادی از معلومات به فراگیر منتقل شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، مفاهیم و مباحث به‌طور شفاهی به دانشجویان انتقال داده می‌شود؛
2. روش اکتشافی: زمانی که دانشجویان معلومات اولی در مورد رشته را به دست آوردند، زمان آن می‌رسد صنف حالت فعال به خود بگیرد و دانشجویان به تفکر و یافتن پاسخ‌ها قبل از طرح پاسخ از جانب استاد واداشته شوند. برای تحقق این خواسته، از دانشجویان خواسته می شود که دانش‌ها و باورهای جدید را فعالانه بیاموزند و در طرح بحث و نقادی آن با استاد و همشاگردی‌های خود مشارکت نمایند؛
3. روش پرسش و پاسخ: برای اطمینان از یادگیری مضمون، بخشی از پروسه‌ی آموزش به پرسش و پاسخ از دانشجویان اختصاص داده می‌شود. این کار هم در مورد مباحث از قبل آموزش داده شده و در مورد مباحث جدید صورت می‌گیرد تا هم روحیه‌ی خلاقیت و تفکر در دانشجویان تقویت شود و هم بر اثر تکرار و بازگویی مباحث، زمینه‌ی نهادینه شدن آن‌ها فراهم گردد؛
4. آموزش کلینیکی: زمانی که دانشجویان چهار سمستر تحصیلی را پشت سر گذاشتند و تا حدودی ذهنیت علمی نسبت به رشته پیدا کردند، برای تطبیق آموخته­‌های شان در زمینه‌ی طب وارد شفاخانه­‌ها نیز می‌شوند؛
5. تحقیق و حل مسأله: در این روش، به تناسب توان محصلان به آن‌ها موضوع داده می‌شود تا اطلاعات و معلومات خود را از طریق مطالعه و بررسی بیش‌تر افزایش دهند و نیز مسایلی جهت یافتن راه حل برای آن‌ها پیشنهاد می‌گردد تا در فرصت زمانی داده شده، نتیجه‌ی کار خود را گزارش دهند؛
6. کار گروهی: از آن‌ها که یکی از مهارت‌های انسانی مورد نیاز، توانایی ارتباط و کارگروهی با دیگران می‌باشد، در برخی مضامین اعضای صنف به گروه های خرد چند نفره تقسیم می‌شوند و به آن‌ها کار گروپی داده می‌شود. مسؤولیت و امتیاز کار به همه تعلق می‌گیرد.

۹- شیوه‌های ارزیابی دانشجویان

ارزیابی دانشجویان در دوره‌ی طب معالجوی با استفاده از روش­های مختلف صورت می‌گیرد. از مجموع 100 نمره‌ای که به هر مضمون به‌عنوان امتیاز تعلق می‌گیرد، 60 درصد آن مربوط به امتحان کتبی پایان سمستر، و مابقی به اموری مانند حضور منظم در صنف، انجام کار خانگی، حل تمرین، فعالیت در داخل صنف و غیره به تشخیص استاد مربوط، تعلق می‌گیرد.

نحوه‌ی توزیع نمرات در مجموع به شیوه‌ی ذیل می‌باشد:

1. حضور منظم در صنف با حفظ نظم عمومی ( 10 %)
2. ارائه‌ی کارخانگی و فعالیت‌هایی نظیر: پرسش و پاسخ از مضمون­های گذشته و از مضمون حاضر(10% )
3. ارزیابی وسط سمستر: این ارزیابی در ختم هفته‌ی هفتم انجام می‌شود که امتحان20 % گفته می‌شود(20%).

ارزیابی ختم سمستر (امتحان نهایی) این ارزیابی در ختم سمستر به‌صورت کتبی انجام می پذیرد(60%).