این همایش علمی از سوی دانشگاه خاتم‌النبیین با همکاری موسسه‌ی حفظ، تنظیم و نشر آثار آیت‌الله محسنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مجمع جهانی و خبرگزاری بین‌المللی اهلبیت پنجشنبه 3 سنبله‌ی 1401 به مناسبت سومین سالیاد ارتحال ملکوتی فقیه نواندیش و معلم افغانستان حضرت آیت الله محسنی با حضور شخصیت‌های علمی برگزار شد. سخنرانان در این همایش به بررسی ابعاد مختلف اندیشه‌های تقریبی آیت الله محسنی پرداختند و تلاش‌های علمی و عملی او را در راستای تحقق این امر خطیر به بررسی گرفتند.
رمضان‌علی فصاحت، استاد دانشگاه و دبیر این همایش علمی، در طرح مساله‌ی این همایش به ضرورت و سابقه‌ی بحث پیرامون تقریب مذاهب اسلامی پرداخته و آن را به تلاش‌های علمی و عملی بزرگان شیعه و سنی در مصر، ایران و افغانستان پیوند داد. آقای فصاحت، آیت الله بروجردی از ایران و شیخ شلتوت از بزرگان اهل علم کشور مصر و رییس سابق دانشگاه الازهر را از پیشگامان طرح گفتمان تقریبی عنوان کرد و افزود، فتوای به رسمیت شناختن مذهب جعفری از سوی وی در 17 ربیع الاول سال 1378 ه.ق به‌عنوان پنجمین مذهب رسمی جهان اسلام گام‌های نخست تحقق تقریب مذاهب اسلامی بود. وی تاسیس “دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه” در مصر را پس از مهاجرت محمدتقی قمی، گام مهم دیگر در این راستا عنوان کرد. به گفته‌ی آقای فصاحت فعالیت‌های قلمی سید جمال الدین افغان و نشر آن‌ها در جریده‌ی عروه الوثقی در تحقق تقریب مذاهب اسلامی بی‌تاثیر نبود و در نهایت با تلاش آیت الله خامنه‌ای در سال 1369 مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در تهران ایجاد شد. آقای فصاحت تداوم تلاش‌ها برای تحقق اندیشه‌ی تقریب مذاهب اسلامی را در افغانستان به آیت الله محسنی پیوند داد و تصریح کرد که همایش کنونی نیز بر محور اندیشه‌های تقریبی وی برگزار شده است.
دکتر علی‌یاور غفاری، پژوهشگر و محقق و از سخنرانان این همایش، فعالیت‌های عملی آیت الله محسنی را در راستای تحقق اندیشه‌ی تقریب مذاهب اسلامی به بررسی گرفته تاسیس حزب حرکت اسلامی، طرح ضرورت همگرایی شیعه و سنی در کنفرانس طایف، تاسیس حوزه‌ی علمیه‌ی خاتم‌النبیین، تاسیس شورای اخوت اسلامی و تلویزیون تمدن و در نهایت تاسیس دانشگاه خاتم‌النبیین را در این راستا عنوان کرد.
دکتر ضامن علی حبیبی، استاد دانشگاه و رییس موسسه‌ی تربیت معلم سنایی دیدگاه‌های تقریبی امام صادق و امام ابوحنیفه را به بررسی گرفت و فعالیت‌های علمی و عملی آیت الله محسنی را در این راستا ستود. آقای حبیبی دیدگاه‌های آیت الله محسنی را دارای استقلال مبنایی توصیف کرد و اظهار داشت که بدین سبب بیش‌ترین استنادها در عرصه‌های علمی به آثار علمی او صورت می‌گیرد که حکایت از دانش و درایت وی در این زمینه‌ها دارد.
دکتر محمدجواد برهانی استاد دانشگاه، پژوهشگر و رییس موسسه‌ی فانوس، دیدگاه آیت‌الله محسنی و آیت الله فیاض را در مورد حقوق زنان به بررسی گرفته اظهار داشت که اشتراک نظر آن‌ها را در مورد تساوی حقوق زن و مرد با مبنا قرار دادن اصل تکامل‌پذیری در کتاب‌هایی می‌توان رد یابی کرد که آنان در مورد حکومت اسلامی نوشته‌اند.
آیت الله رضا رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهلبیت «عوامل، موانع و راهکارهای تقریب مذاهب اسلامی» را بر محور اندیشه‌های آیت الله محسنی به بررسی گرفته خاطر نشان کرد که با مطالعه‌ی آثار وی می‌توان استنتاج کرد که وی دارای یک منظومه‌ی فکری است که همزمان و به‌شکل منظم به بحث‌های علمی، اخلاقی و اجتماعی پرداخته است. شکل‌گیری گفت‌وگوهای تقریبی، توجه به دشمن مشترک، فرهنگ‌سازی در میان پیروان اهلبیت در داشتن نگاه تقریبی به مسایل و پرهیز از نگاه‌های افراطی را از مم‌ترین زمینه‌های تحقق تقریب مذاهب عنوان کرد و فهم نادرست از اوضاع کشورهای اسلامی، افراط در حق دانستن خود و باطل دانستن دیگران، اختلاف سیاسی کشورهای اسلامی، نگاه تنگ‌نظرانه به مسایل، دسیسه‌سازی دشمنان اسلام و ترویج افراطیت از دید وی، از موانع تقریب مذاهب اسلامی به حساب می‌آید.
دکتر عبدالقیوم سجادی، رییس دانشگاه خاتم‌النبیین موانع و راهکارهای تقریب مذاهب اسلامی را بر محور دیدگاه‌های آیت الله محسنی به بررسی گرفت و با استناد به تفکر قرآنی امت اسلامی را معتدل و میانه‌رو و اهل فکر و تدبر توصیف کرد که اهل شنیدن دیدگاه‌های مختلف بوده به بهترین آن‌ها تمسک خواهد جست. به باور آقای سجادی، دین اسلام برای آرا و دیدگاه‌های دیگران نیز ارزش قایل بوده با استناد به «للمصیب اجران و للمخطئ اجر واحد» اظهار داشت که مفهوم پلورالیزم امروزی را می‌توان در درون آموزه‌های دین اسلام رد یابی کرد.
رییس دانشگاه خاتم‌النبیین گفتمان‌های غالب جهان اسلام را به تقریبی و افراطی توصیف کرد و فهم گفتمان افراطی را مقدمه‌ی فهم گفتمان تقریبی عنوان کرد و افزود که دیدگاه‌های آیت الله محسنی نیز از این منظر قابل بررسی و تبیین است و از این جهت وی به موانع و راهکارهای تقریب مذاهب اسلامی به‌صورت همزمان پرداخته است. آقای سجادی در ادامه برداشت آیت الله محسنی از تقریب را مورد ارزیابی قرارداده اظهار داشت که به باور وی، در بعد علمی تقریب به معنای پذیرش دیدگاه‌های مختلف و پایبندی به باورهای اعتقادی خود است و در بعد عملی تقریب به معنای برخورد مناسب با عقاید دیگران است تا منجر به تخریش عواطف آنان نگردد. بدین دلیل معنای تقریب این نیست که شیعه سنی یا سنی شیعه شود.
دکتر سجادی با استناد به گفته‌های آیت الله محسنی اظهار داشت که ضرورت‌های علمی و عملی مسلمانان را نیازمند تفکر تقریبی می‌سازد. به باور وی، اخوت اسلامی و امت واحده از چشم‌انداز ایجابی بعد علمی و اجتناب از تشتت و اختلاف از چشم‌انداز سلبی بعد علمی تقریب، ضرورت وحدت شیعه و سنی و پیروان مذاهب مختلف را آشکار می‌سازد و هر گامی که باعث تضعیف مسلمانان و اسلام شود، خلاف شریعت خواهد بود.
آقای سجادی تفکر تقریبی آیت الله محسنی را مشتمل بر چند اصل دانست که اصول مشترک اعتقادی(توحید نبوت و معاد) اصل پذیرش تفاوت در فروعات و مسایل فقهی و اصل تبیین عالمانه و آگاهانه‌ی شریعت اسلامی از مهم‌ترین آن‌ها عنوان شد و در عین حال جهالت علمای مذهبی، استفاده‌ی ابزاری از مذهب، دسیسه‌ها و توطیه‌های خارجی و عصبیت خام و جاهلانه از موانع مهم تقریب مذاهب اسلامی عنوان شدند.
رییس دانشگاه خاتم‌النبیین در سخنان پایانی خویش بر راهکارهای تقریب مذاهب اسلامی از دیدگاه آیت الله محسنی اشاره کرده اظهار داشت که چهار راهکار علمی و سه راهکار عملی در تفکر و عمل تقریبی آیت الله محسنی بازتاب یافته‌اند. تحلیل و تبیین علمی اندیشه‌های ناب اسلامی، نقد علمی گفتمان تکفیری، فعالیت‌های علمی مشترک شیعه و سنی در صحت نقل احادیث معتبر از عمده‌ترین راهکارهای علمی تفکر تقریبی است. ایجاد مدارس مشترک شیعه و سنی، برگزاری سمینارهای مشترک علمی و ایجاد شوراهای اجتماعی و دینی از راهکارهای عملی مورد توجه آیت الله محسنی در راستای تقریب مذاهب اسلامی بوده است.
کدگزارش: 112-04-06-1401
