دانشکده طب معالجوی

مقدمه

طب معالجوی یک دانش کاربردی است، هدف آن حفظ و ارتقاء صحت، تداوی امراض و بازتوانی آسیب‌دیدگان است. این منظور با شناخت امراض، تشخیص، تداوی و جلوگیری از بروز آن­ها به انجام می‌رسد. دانش طب بر روی طیف وسیعی از رشته‌ها بنا شده است. امروزه هدف دانش طب استفاده از فن‌آوری‌های دانش‌ محور و استدلال قیاسی برای رسیدن به راه‌حل مشکلات کلینیکی است.

در تدوین برنامه درسی (Curriculum) جدید، تلاش شده است که آخرین تحولات در حوزه طب معالجوی در دانشگاه‌های خارج از کشور مورد مطالعه قرار گیرد و  جدید ترین تغییرات در این حوزه با توجه به نیازمندی‌های علمی و کاربردی آن‌ها در کشور ما، در برنامه این رشته منظور و ملحوظ گردد.

معرفی مختصر دانشکده

دانشکده طب معالجوی دانشگاه خاتم النبیین^(ص)، در سال ۱۳۹۰ با مجوز رسمی از وزارت محترم تحصیلات عالی افغانستان تأسیس و در بهار سال ۱۳۹۰ اقدام به جذب و پذیرش محصل نمود. این دانشکده دارای چهار دیپارتمنت بوده و برنامه‌های آموزشی در مقطع MD تایم‌ روزانه را در رشته‌ طب معالجوی برگزار می‌کند. این دانشکده درسال ۱۳۹۶ اولین فارغان خودرا به جامعه طبی افغانستان تقدیم نمود تا مصدر خدمت به جامعه رنجدیده افغانستان شود.

تعمیر و صنوف

دانشکده طب معالجوی دانشگاه خاتم النبیین(ص) دارای تعمیر مناسب و مجهز به وسایل آموزشی و آسایشی لازم می باشد. این دانشکده دارای تعداد ۱۴ صنف است که دارای امکاناتی مثل وایت بورد، پروژکتور، LCD، چوکی­های مناسب و نور کافی می‌باشد.

لابراتوارها

دانشکده طب معالجوی دانشگاه خاتم النبیین^(ص) دارای ۱۳ لابراتوار مجهز شامل لابراتوارهای آناتومی، هیستولوژی، پاتولوژی، بیوشیمی، کیمیا، میکروبیولوژی، بیولوژی و skill lab می­باشد.

نیازسنجی عمومی

بررسی اجمالی وضع موجود خدمات صحی در كشور بوضوح نشان مي دهد كه فقط ساكنين شهرهاي بزرگ از خدمات صحی و تسهیلات آن به صورت نسبی برخوردارند، ولی طبقات مستضعف و آنانیکه در مناطق دور افتاده کشور زندگی می­کنند متاسفانه از امکانات اولیه خدمات صحی بی بهره مانده‌­اند و این به علت کمبود نیروی مسلکی، عدم توزیع صحیح آنها و همچنان محدود بودن امکانات آموزشی طبی بوده است. براساس برآوردي كه به عمل آمده، تعداد كل داکتران موجود حتي نيمي از نيازهای صحی جامعه را تامين کرده نميتواند.  برای رفع این مشکل باید با گسترش دانشکده‌های طب در سطح کشور و به کارگیری کلیه امکانات خدمات صحی در افزایش نیروی مسلکی کوشید. بدین منظور ایجاب می کند که تأسیس و راه اندازی همچو مراکز آموزشی را در چارچوب قوانین وزارت محترم تحصیلات عالی کشور داشته باشیم تا بتوانیم با آموزش صحیح، افراد مسلکی و کار َآمد را تربیه نموده و کمیت و کیفیت خدمات آموزشی طبی را بالا برده بطوریکه پس از فارغ التحصيل شدن در رفع نيازهای جامعه در همه نقاط كشور يكسان خدمت نمایند.

برای برپایی رشته طب معالجوی در دانشگاه خاتم النبیین^(ص) نیازسنجی عمومی به شیوه پرسش­نامه با اشتراک مراجع ذیل صورت گرفت:

– وزارت تحصیلات عالی

-وزارت صحت عامه

– شفاخانه علی آباد

– شفاخانه جمهوریت

– شفاخانه استقلال

– شفاخانه انتانی

– شفاخانه توبرکلوز

در نتیجه مراجع مذکور به ضرورت ایجاد رشته طب معالجوی در دانشگاه خاتم النبیین^(ص) صحه گذاشتند.

نیازسنجی آموزشی

بعد از اجرای نیازسنجی عمومی، به نیازسنجی آموزشی پرداخته شد. در این نیازسنجی، به منظور رسانیدن دانش‌ها، مهارت‌ها، و تغییرات سلوکی به دانشجویان از مراجع فوق الذکر به شیوه پرسشنامه معلومات لازم جمع آوری گردید و نظریات مفیدشان در محتوای کریکولم وسیعا در نظر گرفته شد.

تدوين موفقيت‌­آميز برنامه درسي مستلزم درنظرگرفتن وجوه گوناگون است. در دنياي امروز، دانشگاهي موفق است که پاسخگوي نيازهاي واقعي جامعه انساني باشد و بتواند فارغ التحصيلاني توانمند و کارآمد را پرورش دهد؛ افرادي که هم قادر به تأمین نيازهاي نهادهاي اجتماعي باشند و هم به مثابه نوعي بازخور، با استخدام در ترکيب هيأت علمي دانشگاه­ها و یا تلاش برای نظريه‌­پردازي، به تقويت چرخه­‌هاي مؤثر پيشرفت و توسعه علم کمک نمايند.

کشور ما افغانستان به دلیل اینکه در گذشته با چالش‌های مهم مواجه بوده است، و با توجه به اینکه در آغازین مراحل حرکت به سمت توسعه و انکشاف خدمات صحی قرار دارد، ضرورت مبرم به توسعه منابع انسانی در عرصه علوم طبی می‌باشد.

فارغ التحصیلان این رشته، با توجه به آموزش‌­هایی که می‌بینند، هم می­توانند در سطوح مدیریتی ارگان­ها و وزارتخانه­‌های مرتبط با خدمات صحی به کار اشتغال ورزند و هم در شفاخانه‌­ها، کلینیک‌­ها و سایر مراکز صحی به ارائه خدمات صحی بپردازند و یا در مراکز تحصیلات عالی به امر آموزش محصلین بپردازند. علاوه بر این، فارغ التحصیلان این دوره می توانند در کارهای پژوهشی و تحقیقاتی که امروز در موسسات بزرگ از اهمیت زیادی برخوردار است، مشغول بکار شوند.

اهداف آموزشی

1. تربیت نیروی مسلکی آراسته با اخلاق اسلامی و طبی
2. آشنا ساختن دانشجویان با مباحث و مضامین علوم طبی در زمینه­‌های مختلف.
3. تربیت افراد کارآمد با توانایی علمی و عملی که قابلیت و توانایی جهت وقایه و معالجه امراض را داشته باشند و بتوانند در مراکز صحی کشور مثمر واقع شوند.
4. تعمیم و گسترش نیروهای مسلکی مورد نیاز کشور.
5. قادر ساختن دانشجویان در جهت استفاده از آخرین منابع علمی و بهره گیری از اطلاعات جدید.
6. آشنایی با اولویت‌­ها و مسائل صحی منطقه و جهان
7. مستعد و نیرومند ساختن دانشجویان در جهت تلاش برای ارائه راهکارهای گسترش صحت در جامعه و گرایش به عدالت در صحت.

 معرفی محتوا

۱- دوره تحصیل

 مطابق نظام­نامه آموزشی این دانشگاه مدت تحصیل در این دوره حداقل شش سال و حداکثر هشت سال می­باشد. هر محصل می­تواند در هر سمستر حد اقل ۱۷ کریدیت و حد اکثر ۲۱ کریدیت را انتخاب نماید.

این دوره تحصیلی شامل سه مرحله می­باشد:

۱٫پاراکلنیک Basic))

2. کلنیک
3. ستاژ
4. پاراکلنیک: مدت زمان این مرحله ۲ سال است در این مرحله دانشجویان دروس اساسی(Basic) و مرحله اول دورس عمومی و اختصاصی را می گذرانند.

هدف: هدف از اين مرحله، آموزش ساختمان بدن انسان و اعمال فيزيولوژيك آن و همچنين شناخت عوامل بيولوژيك، پتالوژیک و مكانيزم­هاي دفاعي بدن در برابر آنها و اصول آسيب­هاي بدن انسان و آشنا ساختن محصلان با اصول مسائل صحی است.

حد اکثر مدت زمان در این مرحله ۳ سال است

2. کلنیک:

هدف از این مرحله تشخیص امراض از دیدگاه کلینیکی و لابرتواری و بدست آوردن توانایي­‌هاي لازم در بكار بردن انديشه و استقلال فکری و نتيجه­‌گيري سريع به منظور برخورد منطقي و صحیح  با مریض و طراحی تدابیر وقایوی و تداوی می­باشد.

مدت زمان : مدت زمان در این مرحله ۳ سال است که طی آن دوره­های پراکتیک از دروس داخله، جراحي، اطفال، نسائی ولادی، چشم، گوش و حلق و بيني، عقلی و عصبی، راديولوژي، جلدی و زهروی و واحدهاي باقيمانده تئوری از دروس عمومي و اختصاصی گذرانده می­شود.

دوره کلینیکی شامل دو بخش است:

1. آموزش دانشجویان بر بالین مریضان در شفاخانه­‌ها
2. گذراندن دروس تئوری در دانشکده: حد اکثر مدت زمان گذراندن این مرحله ۴ سال است.

دوره ستاژ:

هدف از این مرحله پرورش مهارت­‌ها و تقويت قدرت تصميم­‌گيري و افزايش اتكاء به نفس و همچنین برخورد مستقيم دانشجو با مسائل تشخیصی و تداوی و واگذار کردن این مسئولیت به عهده او می­باشد.

زمان مطلوب این دوره یک سال است که در این مدت دوره هاي داخله عمومی، جراحي، اطفال، نسائی ولادی، جلدی زهروی، وقایه، گوش و حلق و بيني، چشم، عقلی و عصبی، طب عدلی، انتانی و توبرکلوز توسط دانشجویان گذرانده مي­شود.

مکان گذراندن این دوره فقط در شفاخانه‌­ها تحت نظر اساتید می­باشد.

منوگراف(Thesis)

هدف: متبارز و آشکار نمودن توانایی­های فردی و علمی دانشجویان و همچنان آموزش دادن در جهت کسب مهارت­های علمی و تحقیقاتی در آینده.

منوگراف ۶ کریدیت است و هر دانشجو باید حداقل یک سال قبل از اتمام دوره تحصیلی خود موضوع آن را تحت نظر استاد راهنما مشخص نموده و قبل از فارغ التحصیل شدن آن را دفاع نماید.

۲- تعداد کریدیت­ها

نظام آموزشی این دانشگاه بر اساس سیستم کریدیت ارائه می­شود که هر کریدیت شانزده ساعت می­باشد.

تعداد کریدیت­های این دوره ۲۴۶ کریدیت می باشد و دانشجویان برای تکمیل این دوره تحصیلی این تعداد کریدیت­ها را بگذرانند. از مجموع (۲۴۶) کریدیت، ۸۰ کریدیت دروس اساسی، ۱۰۴ کریدیت دروس اختصاصی، ۲۰ کریدیت دروس عمومی، ۳۶ کریدیت دوره ستاژ و ۶ کریدیت  مونوگراف (Thesis) می­باشد.

 ۳- نوع کریدیت‌ها

طب معالجوی، همانند بسیاری از رشته‌های دیگر، دارای ماهیت چند رشته‌ای است و بنابراین، موفقیت در تحقق اهداف آموزشی این دوره متوقف بر آشنایی و کسب توانایی علمی در تعدادی از زمینه‌های علمی است. از این رو، مجموعه کریدیتهای این رشته به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

۴- سیستم آموزشی

آموزش دوره طب معالجوی همانند سایر رشته‌ها در دانشگاه خاتم النبیین^(ص) مطابق سیستم «کریدیت» صورت می‌گیرد که جدیدترین و معیاری‌ترین سیستم تحصیلی در دنیا است. این سیستم تحصیلی مورد تأیید و تأکید وزارت تحصیلات عالی افغانستان نیز می‌باشد. طبق سیستم کریدیت، هر محصل در دوره MD حدود ۲۴۶ کریدیت را طی ۱۲ سمستر (شش سال تحصیلی) آموزش می‌بیند. هر کریدیت، به مقدار مضمونی گفته می‌شود که محتوای آن طی ۱۶ ساعت آموزش داده می‌شود.

۵- مضامین (کتگوری و فیصدی آن ها)

مضامین رشته طب معالجوی به چهار کتگوری تقسیم می گردد:

• مضامین عمومی و پوهنتون شمول. این دسته از مضمین حدود ۶/۵% کل مضمون های دوره را شامل می­گردد.
• مضامین اساسی. این دسته از مضامین حدود ۶/۳۱% کل مضمون های این دوره را شامل می­گردد.
• مضامین اختصاصی و ستاژ . این دسته از مضامین حدود ۴/۶۰% از کل مضامین را شامل می­گردد.
• منوگراف. حدود ۴/۲% از مضمون­های دوره را شامل می­گردد.

۶- انترنشیپ، ستاژ و سیر علمی

محصلین دوره طب معالجوی، علاوه بر گذراندن دروس نظری، به تناسب مضامین، دوره­‌های پراکتیک بخش­های مختلف کلینیکی را در شفاخانه‌­ها نیز پشت سر می‌گذارند تا با مشاهده عملی پروسه تشخیص، تداوی و فالوآپ بیماران را نیز یاد بگیرند و آموخته­‌های تئوریک خود را در مرحله عمل به اجرا بگذارند.

۷- تناسب کارهای عملی و نظری

برای این که محصل مفردات هر مضمون را به خوبی فرا بگیرد نیاز دارد که مباحث تئوریک را بصورت پراکتیک در لابراتوارها و شفاخانه­‌ها نیز یاد بگیرد. از کل مضامین در حدود ۵۷% تئوری و ۴۳% پراکتیک می­باشد.

۸- روش های آموزشی

در دوره طب معالجوی، به تناسب مضامین در نظر گرفته شده، از روش‌های آموزشی مختلف استفاده می‌شود.  در مجموع روش‌های مورد استفاده در تدریس این رشته، یک یا ترکیبی از روش‌های ذیل می‌باشد.

1. روش لکچر: این روش در مضامینی که بیشتر جنبه مبانی و نظری دارند و نیاز است که حجم زیادی از معلومات به فراگیر منتقل شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، مفاهیم و مباحث بطور شفاهی به دانشجویان انتقال داده می‌شود.
2. روش اکتشافی: زمانی که دانشجویان معلومات اولیه در مورد رشته را بدست آوردند، زمان آن می‌رسد صنف حالت فعال به خود بگیرد و دانشجویان به تفکر و یافتن پاسخ‌ها قبل از طرح پاسخ از جانب استاد واداشته شوند. برای تحقق این خواسته، از دانشجویان خواسته می شود که دانش‌ها و باورهای جدید را فعالانه بیاموزند و در طرح بحث و نقادی آن با استاد و همشاگردی‌های خود مشارکت نمایند.
3. روش پرسش و پاسخ: برای اطمینان از یادگیری مضمون، بخشی از پروسه آموزش به پرسش و پاسخ از دانشجویان اختصاص داده می شود. این کار هم در مورد مباحث از قبل آموزش داده شده و در مورد مباحث جدید صورت می‌گیرد تا هم روحیه خلاقیت و تفکر در دانشجویان تقویت شود و هم بر اثر تکرار و بازگویی مباحث، زمینه نهادینه شدن آنها فراهم گردد.
4. آموزش کلینیکی: زمانی که دانشجویان چهار سمستر تحصیلی را پشت سر گذاشتند و تا حدودی ذهنیت علمی نسبت به رشته پیدا کردند، برای تطبیق آموخته­‌های شان در زمینه طب به وارد شفاخانه­‌ها نیز می­شوند.
5. تحقیق و حل مسئله: در این روش، به تناسب توان محصلان به آنها موضوع داده می‌شود تا اطلاعات و معلومات خود را از طریق مطالعه و بررسی بیشتر افزایش دهند و نیز مسایلی جهت یافتن راه حل برای آنها پیشنهاد می‌گردد تا در فرصت زمانی داده شده، نتیجه کار خود را گزارش دهند.
6. کار گروهی: از آن‌ها که یکی از مهارت‌های انسانی مورد نیاز، توانایی ارتباط و کارگروهی با دیگران می باشد، در برخی مضامین اعضای صنف به گروه های خرد چند نفره تقسیم می‌شوند و به آن‌ها کار گروپی داده میشود. مسئولیت و امتیاز کار به همه تعلق می‌گیرد.

۹- شیوه‌های ارزیابی دانشجویان

ارزیابی دانشجویان در دوره طب معالجوی با استفاده از روش­های مختلف صورت می‌گیرد. از مجموع ۱۰۰ نمره‌ای که به هر مضمون به عنوان امتیاز تعلق می‌گیرد، ۶۰ درصد آن مربوط به امتحان کتبی پایان سمستر، و مابقی به اموری مانند حضور منظم در صنف، انجام کار خانگی، حل تمارین، فعالیت در داخل صنف و غیره به تشخیص استاد مربوطه، تعلق می‌گیرد.

نحوه توزیع نمرات در مجموع به شیوه ذیل می‌باشداز:

1. حضور منظم در صنف با حفظ نظم عمومی ( ۱۰ %)
2. ارائه کارخانگی و فعالیت‌هایی نظیر: پرسش و پاسخ از مضمون­های گذشته و از مضمون حاضر (۱۰% )
3. ارزیابی وسط سمستر: این ارزیابی در ختم هفته هفتم انجام می‌شود که امتحان۲۰ % گفته می‌شود (۲۰ %).
4. ارزیابی ختم سمستر (امتحان نهایی) این ارزیابی در ختم سمستر به صورت کتبی انجام می پذیرد. (۶۰%).